Unieke redevoering Anton Van Duinkerken

Vandaag heb ik het genoegen u, als lezer van mijn blog, een uniek plezier te doen, met een magistrale redevoering over het ontstaan van ons volkslied, het Wilhelmus. De spreker is één van Neerlands grootste redenaars uit de twintigste eeuw: Anton van Duinkerken.

Godfried Bomans (Die vond men de beste, blz.168-171) beschreef hem ooit als een man van fenomenale kennis en geheugen. Van Duinkerken sprak in lange volzinnen waarin hij talloze pakjes informatie ontvouwde en op zo’n wijze dat hij zijn toehoorders sympathiek als zijn gelijken beschouwden die het allemaal wel reeds wisten.

‘Zoals u bekend is’, zei hij bijvoorbeeld tot de verzamelde middenstanders in Lier, grijpt Erasmus in zijn derde brief aan Melanchton terug op een citaat uit Vergilius, maar hij citeert met opzet verkeerd, zoals u natuurlijk is opgevallen en Melanchton doet net of hij dat niet in de gaten heeft, terwijl hij het even goed wist als u of ik.’

Bomans merkte op dat het in die omstandigheden natuurlijk wat moeilijk is om dan de vinger op te steken en te vragen: Wie was Melanchton? Volgens hem lag de aantrekkingskracht in dat Van Duinkerken werkelijk dacht dat iedereen op de hoogte was van wat hij zelf wist en dat zijn publiek daarmee oprecht voor vol aangezien werd en gewone mensen zich een avondje goed konden voelen, maar er ten diepste niets van begrepen wat de geleerde spreker zei.

Ik denk dat Bomans daarmee bewust een onzorgvuldig oordeel velde. Dat deed hij wel vaker terwille van zijn literaire doel. Natuurlijk stromen geen talloze zalen in Nederland en Vlaanderen vol voor iemand die onbegrijpelijk spreekt omdat deze luisteraars die man onbewust gebruiken voor psychologische zelftherapie.

Wie ooit zelf onder het gehoor van deze hoogleraar zat, weet dat Van Duinkerken zowel buitengewoon belezen als uitermate begrijpelijk was in de manier waarop hij de informatie deelde. Gedetailleerde illustraties waar de hoorder misschien niet veel van begreep hadden dan toch de functie dat hij wist dat deze man met kennis van zaken sprak en de hoofdlijn van zijn betoog op weloverwogen gedachten berustte. Het hielp ook om een belangstellend volksdeel op te heffen dat normaal gesproken niet blootgesteld was aan universitaire educatie. En wel op een manier waarop de spreker vond dat zij tot zijn kring behoorden. Hij had oprecht belangstelling voor hen en deed moeite om dat te laten zien. Naar zo’n man wil je luisteren en van hem wil je leren. Volgens Bomans verenigde Van Duinkerken een warme belangstelling voor mensen met een ijzersterk geheugen. Overal waar hij kwam, kende hij mensen en wist feilloos bij name te informeren naar hun kinderen en kleinkinderen.

Staaltje van improvisatie

Hij had ook een enorm improvisatietalent, maar dat kwam niet uit de lucht vallen. Slecht iemand met fenomenale kennis en opgebouwde taalkundige vaardigheid kan op verzoek een willekeurig bepaald onderwerp bespreken in een voorgestelde stijl, bijvoorbeeld die van Bilderdijk, en dan ook nog in balladevorm terwijl een en ander keurig rijmt. ‘Als dat allemaal was vastgesteld hief Toon zijn enorme lichaam uit zijn stoel omhoog en begon. De onvoorstelbare concentratie om al die voorwaarden te verenigen dreef het bloed uit zijn gezicht, hij stond daar doodsbleek te wikken en te wegen, maar het kwam allemaal sonoor op zijn pootjes terecht, waarnaast de gastheer, die het vers inmiddels had opgeschreven, tot zijn verbijstering bemerkte dat de beginletters van iedere strofe te zamen zijn voor- en achternaam vormden…’ Het was een wonderlijk vermogen. Elke keer was het weer spannend of het gelukken zou. Bomans vond die bereidheid om zichzelf weg te cijferen terwille van een aantal anonieme mensen die het zo graag eens beleven wilden, indrukwekkender dan de prestatie zelf.

Wie op het internet zoekt naar toespraken van deze redenaar van weleer, kijkt tevergeefs. Vanaf vandaag komt daarin verandering. Er bestaat namelijk wel een opname van één van zijn toespraken, die over het onstaan van het Wilhelmus, uit 1962. Op het toppunt van zijn vermogens en voor zijn slopende ziekte waarbij hij de pijn met zoveel genade en zachtmoedigheid droeg. De opname is indertijd gemaakt door Radio Nederland Wereldomroep. Toen deze organisatie in 2012 zou gaan stoppen, heb ik toestemming gekregen om deze toespraak (en een aantal andere audiobestanden van andere sprekers) op mijn website te plaatsen. Gelukkig! Het bestand stond nog op een oudere harde schijf en vandaag deel ik het met u. Het Wilhelmus als lied van geloof, dat volgens Van Duinkerken samenhangt met en versterkt wordt door een specifieke context: toen de prins over de Maas getrokken was…

Veel luistergenoegen gewenst!