Het gebeurde vlak voor het eind van de oorlog bij de sluis in de Arkervaart, vlakbij het huis van sluiswachter Kedde. Die ken ik nog uit de tijd toen mijn vader als “kapitein” hielp om de zeeverkenners in Nijkerk te beginnen. Gisteren deelde ik mijn algemene verhaal over de “vergismoorden”. Met toestemming van de Stad Nijkerk volgt vandaag het verhaal uit de krant over de aanval. Daaraan voeg ik toe dat de rol die het verzet speelde in het aanzetten van de geallieerden tot bombarderen van binnenvaartschepen des te meer lakend is, omdat de boot van Opa Zuiddam al drie maanden aan de wal lag omdat de juiste papieren om te varen niet afgegeven werden door de Duitse overheid. De boot was voor kerst 1944 al gelost, maar lag op de gewraakte dag in maart nog steeds bij de sluis.
Van je vrienden moet je het maar hebben. Eerst werd Nijkerk (gelukkig was de bevolking geëvacueerd) volslagen zinloos in puin geschoten door het Nederlandse leger met kanonnen vanuit Amersfoort in mei 1940. Vervolgens dit. Zoals het geallieerde bombardement op Den Haag in die tijd veel meer dood en verderf zaaide dan het Duitse bombardement op Rotterdam. De economische boycot en uithongering van Duitsland maakte dat juist in het laatste oorlogsjaar overal in Europa enorm veel burgerslachtoffers vielen. Als Hamburg en bijna alle Duitse steden weggebombardeerd zijn en de Duitser zelf nauwelijks meer te eten hebben, ligt het niet voor de hand dat ze van het voedsel voor gevangenen in nabijliggende concentratiekampen prioriteit maken.
Operatie Market Garden schoot half Nederland zinloos in puin en bereikte niks, maar veroorzaakte wel de hongerwinter in West Nederland omdat de normale voedsel aanvoer stil kwam te liggen of geallieerd oorlogsdoelwit werd. De oorlogsmisdaden van de Amerikanen in Nederland die Antony Beevor onlangs openbaar maakte vanuit de recent geopende oorlogsarchieven in “Arnhem, battle for the bridges” zijn ronduit schokkend te noemen. De SS in Arnhem en Nijmegen vocht voorbeeldig in vergelijking met de Amerikaanse parachutisten en de verwoesting zaaiende Engelsen die het niet kon schelen of er huizen of erfgoed de lucht ingingen. Dat het om huizen, tuinen en spullen van Nederlanders ging, leek nooit een overweging voor hun optreden.
Oorlog heeft altijd twee kanten, en de gevolgen blijven vreselijk. Het is een zegen dat Hitler en de Nazi’s aan het kortste eind trokken, maar ook in de propaganda die Nederlanders lange tijd voorgehouden is, was de waarheid één van de eerste slachtoffers.
Ter aanvulling op het onderstaande verhaal in de Stad Nijkerk: Zoon Evert was ooggetuige van het bombardement. Hij bevond zich in een roeiboot op geruime afstand, en zag alles gebeuren. Opa Zuiddam was zwaargewond en kon het gebeuren zelf niet onthouden. Hij had geen idee wat er gebeurd was. Zonen Wouter en Henk zagen en hoorden de luchtaanval waarschijnlijk op relatief korte afstand; vanaf de locatie van de toenmalige Gebroeders Zuiddam, het op één na laatste gebouw aan de Arkervaart voor je de sluis bereikte vanaf Nijkerk. Daar maakten ze in die tijd onder andere heibezems en gaven onderdak aan veel onderduikers. Wouter en Henk sprongen op de fiets en hebben hun vader vervolgens in de roeiboot naar Nijkerk proberen te brengen. Blijkbaar was broer Evert daar ook bij. Iets verder dan de GEZU lag de grasdrogerij. Ter hoogte daarvan stierf Opa Zuiddam, ongeveer halverwege de sluis en Nijkerk.
Bombardement op Nijkerkse sluis en schepen
NIJKERK Op 14 maart 1945 werden de sluis in Nijkerk (nu Arkersluis) en vijf schepen gebombardeerd door vliegtuigen van de RAF (Royal Air Force), de luchtmacht van het Verenigd Koninkrijk. De RAF kwam in actie op aanwijzing van de Ondergrondse (Verzet), die veronderstelde dat de schepen munitie vervoerden voor de Duitse bezetter. Dat was echter niet het geval. Bij het bombardement kwam schipper Cornelis Zuiddam om het leven.
,,Het verhaal van de aanval op de sluis en schepen staat in het ‘Dagboek van het laatste oorlogsjaar’ van Frans Kragt Hzn. Na onderzoek in archieven kwam ik documenten tegen van het 263 RAF Squadron die de aanval heeft uitgevoerd”, vertelt Luchtoorlog historicus Jaap Vermeer uit Nijkerk. Hij is in het bezit van een kopie van het Operation Record Book (ORB) van de RAF waar de gegevens van de aanval op de sluis staan genoteerd. Ook heeft hij een luchtfoto van de sluis die de RAF daags na de aanval heeft genomen.
Op 14 maart 1945 stegen acht Hawker Typhoons van het 263 Squadron op van het vliegveld Mill in Noord – Brabant. Het doel was om spoorwegen, bruggen en boten boven de Rijn te bombarderen. Deze tactische verkenningsvluchten waren nodig om het trein- en vaarverkeer lam te leggen. Onder leiding van Squadronleader Martin Rumbold bestookten zij om 14.15 uur de spoorlijn Amersfoort – Zwolle. Bij Bijsteren werd een locomotief in brand geschoten.
Het artikel gaat verder onder de foto (bron: Museum Nijkerk).
Na deze aanval vlogen zij richting de Zuiderzee. Aangekomen bij de sluis van Nijkerk vielen zij om 14.42 uur de sluis aan en vijf schepen die daar lagen. De sluis en sluisdeuren werden compleet vernietigd evenals de vijf schepen. Schipper Cornelis Zuiddam verloor hierbij het leven. Hij werd begraven op de Algemene Begraafplaats in Nijkerk. Het was een grote chaos. Om 15.30 uur werd de aanval afgebroken en de vliegtuigen bestookten daarna nog de spoorwegovergang bij de
Meskampersteeg. Om 16.45 uur landen alle vliegtuigen veilig op vliegveld Mill, geallieerde codenaam B.89 Mill. Het vliegveld is in gebruik geweest van 1 januari 1945 tot 15 april 1945. De Engelsen huisvestten ook het Royal Air Force- personeel op het terrein van het vliegveld. Van het voormalige vliegveld zijn geen sporen meer achtergebleven.
Het artikel gaat verder onder de foto (bron: Museum Nijkerk).
Onderwijzer Frans Kragt HZn. beschrijft in zijn ‘Dagboek van het laatste oorlogsjaar’ het bombardement op de sluis als volgt: ‘s Middags ± 3 uur lagen er bij de sluis een aantal schepen te wachten op een sleepboot van de O.T. Ze werden door vliegtuigen gebombardeerd. Een bom viel tusschen ‘t huis van Kedde, dat beschadigd moet zijn en de schepen. Hierbij verloor schipper Zuiddam het leven, z’n vrouw is met zware hersenschudding vervoerd naar de Wallersteeg bij Tijsseling, evenals een dochter die in Nijkerk diende (bij v.d. Beek, de Bakker Holkerstraat) en een vrije middag thuis was. Ze kreeg een scherf in de kuit, en een jonger kind een schram.’
Het dagboek van Kragt is in januari jongstleden uitgegeven in boekvorm.
Was sluiswachter Kedde dezelfde persoon als ‘Luie Willem’? (Die in de jaren ’70 pleziervaart- en charter-schippers probeerde om te praten om NIET door de sluis te gaan want er was in Nijkerk toch niks te beleven….)
Ja, dat was de oude Willem Kedde, of hij geen zin had om op te staan en de sluis open te doen weet ik niet, want dat was een relatief kleine moeite. Misschien was het gewoon zijn gevoel voor humor… Zijn vader stond bekend als “de oude sluus”. Zijn broer Gerrit bedreef de reddingsboot, waarvoor mijn opa Wouter en anderen als “opstappers” dienden. Mijn vader Jan is ook een keer mee uitgevaren voor een omgeslagen zeilboot waar nog een kind in bleek te zitten.
Pingback: Nijkerk in oorlogstijd – Signs of the times